Το Άγχος των Πανελλαδικών Εξετάσεων και η Σημασία τους για την Ελληνική Οικογένεια

Οι πανελλαδικές εξετάσεις (ΠΕ), έτσι όπως είναι διαμορφωμένο το παρόν εκπαιδευτικό σύστημα, αποτελούν αναμφισβήτητα ένα σημαντικό σκαλοπάτι στην εξελικτική πορεία του μαθητή. Είναι η πρώτη συστηματική του προσπάθεια να αποκατασταθεί επαγγελματικά.



     Μέσω της διαδικασίας των ΠΕ (συμπεριλαμβανομένου της  προετοιμασίας για αυτές – που συχνά ξεπερνά τη διετία), ο μαθητής καλείται να ξεκαθαρίσει το πως οραματίζεται τον εαυτό του στο μέλλον, να θέσει συγκεκριμένους επαγγελματικούς στόχους και να σχηματοποιήσει έτσι την επαγγελματική του ταυτότητα. Αυτό περιλαμβάνει το να αναγνωρίσει ποιες είναι οι ακαδημαϊκές ή πρακτικές  του κλίσεις και στη συνέχεια να τις αξιοποιήσει στο μέγιστο  δυνατόν. Το κατά πόσο συμβαίνει αυτό όμως, είναι αμφίβολο, καθώς ούτε το σχολείο, προ των ΠΕ, ούτε η επαγγελματική κατάρτιση μετά τη πρόκριση σε αυτές, εξασφαλίζουν απαραίτητα την επαγγελματική επιτυχία και τη πνευματική καλλιέργεια που επιδιώκει ο κάθε υποψήφιος. 

    Οι παράγοντες που αλληλεπιδρούν είναι πολλοί. Μπορούμε όμως να σημειώσουμε τα εξής σχετικά με τη βαρύτητα που έχει δοθεί στις ΠΕ:

    Σε ψυχολογικό επίπεδο η διαδικασία των ΠΕ είναι μία ιδιαίτερα στρεσογόνος διαδικασία. Αποτελεί τη κορύφωση των μακροχρόνιων προσπαθειών του μαθητή και το αποτέλεσμα τους επηρεάζει τους περισσότερους σημαντικούς  τομείς της ζωής του (σε ποια σχολή θα φοιτήσει για τα επόμενα τέσσερα τουλάχιστον έτη, σε ποιό μέρος της χώρας, τα οικονομικά του έξοδα, πιθανώς την απομάκρυνση από το γονικό σπίτι και τους φίλους κ.α.). Εξελικτικά και ηλικιακά, ο θεσμός των ΠΕ συμπίπτει με το πέρασμα του ατόμου από τη μετεφηβεία στη νεαρή ενηλικίωση - μία μετάβαση που (όπως κάθε άλλη μετάβαση στη ζωή του ανθρώπου) συνοδεύεται από αλλαγές που περιλαμβάνουν το άγχος της απομάκρυνσης από την ασφάλεια του οικείου και δη τη πρόκληση του καινούργιου. Είναι λοιπόν επόμενο αυτή η φάση να συνοδεύεται από κάποια φυσιολογικά επίπεδα άγχους και θα μπορούσαμε να δούμε τις ΠΕ εξετάσεις σαν μία κορύφωση όλων όσων η νεαρή ενηλικίωση αντιπροσωπεύει, όπως την εδραίωση της επαγγελματικής ταυτότητας, τη διάπλαση του χαρακτήρα και την οικονομικοκοινωνική αυτονομία.

    Είναι όμως ιδιαίτερα βεβαρυμμένη ή σημασία των ΠΕ στη χώρα μας, καθώς αποτελούν τη μοναδική δίοδο στην αναγνωρισμένη από το κράτος ανώτατη εκπαίδευση. Παράλληλα, συχνά η πρόκριση στις ΠΕ συνδέεται με την μετέπειτα απορρόφηση των αποφοίτων, στους κόλπους του δημοσίου τομέα - που για πολλά έτη θεωρούνταν η ευνοϊκότερη επαγγελματική αποκατάσταση. Οι ιδιωτικές σχολές και τα κολλέγια στη χώρα μας καθώς και οι σπουδές στο εξωτερικό αποτελούν λύσεις κυρίως για όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να τις χρηματοδοτήσουν. Επιπλέον, παρά το ότι σε ουσιαστικό επίπεδο πολλές από αυτές τις σχολές προσφέρουν εκπαίδευση υψηλού επιπέδου, δεν αναγνωρίζονται από το κράτος με τις συνέπειες που φέρει αυτό.  Λόγω της έλλειψης εναλλακτικών λοιπόν που η χώρα μας δεν παρέχει στους νέους αυτής της ηλικίας, η επιτυχία ή αποτυχία στις ΠΕ, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο την ακαδημαϊκή και επαγγελματική ταυτότητα του ατόμου αλλά την ενήλικη του ζωή συνολικά.  Γενικεύεται δηλαδή η επιτυχία ή αποτυχία στις ΠΕ έτσι ώστε να εκκολάπτει την αξία, την αυτοπεποίθηση και το χαρακτήρα του ατόμου ως ενήλικας.

     Είναι σημαντικό να εστιάσουμε όμως στην  ουσιαστική επιρροή που έχει το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας στο αυξημένο άγχος που βιώνουν οι μαθητές κατά τη περίοδο των ΠΕ καθώς επίσης και όσον αφορά την επαγγελματική τους αποκατάσταση μετά από αυτές. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ενισχύει συστηματικά τη ‘παπαγαλία κατεβατών’ και όχι την εφευρετική και διαδραστική μάθηση, είναι λογικό να θέτουν το μαθητή σε μία δοκιμασία αυξημένων απαιτήσεων και αυξημένου άγχους επίδοσης. Ο μαθητής κυριολεκτικά ‘κολυμπάει’ μέσα στη πληθώρα του υλικού και ελπίζει ότι όταν θα έρθει η κατάλληλη ώρα θα βρει ‘στεριά να πατήσει’. Κάποιοι μαθητές ωστόσο, είναι σε θέση να  αποδεχτούν ψύχραιμα και ρεαλιστικά το περιορισμένο βαθμό ελέγχου που έχουν στη διαδικασία και μπορούν να αντιμετωπίσουν σαν μία πρόκληση τους εξωγενείς παράγοντες (τα θέματα, την επίδοση των άλλων μαθητών και άλλους τυχαίους παράγοντες). ‘Άλλωστε είναι αμφίβολο εάν το σύστημα αυτό (που οι ΠΕ είναι το απόγειο του) τελικά εφοδιάζει το μαθητή μακροπρόθεσμα με εφαρμοσμένη γνώση, συστηματικές δεξιότητες μελέτης και ικανότητες επίλυσης προβλημάτων. Αυτά είναι τα εφόδια που επί της ουσίας θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν στην επαγγελματική του πορεία και στη προκειμένη, στην επιτυχία στις ΠΕ. Η δεξιότητα του να μαθαίνει κανείς, αποτελεί μία επίκτητη και όχι έμφυτη δεξιότητα (όπως συχνά θεωρείται) και στηρίζεται σε τεχνικές μελέτης που ταιριάζουν στο κάθε άτομο ξεχωριστά και το βοηθούν να προσαρμοστεί στα εκάστοτε δεδομένα που αντιμετωπίζει. Η ευελιξία και η εφευρετικότητα στη μάθηση, με άλλα λόγια, αποτελούν τα σημαντικά επιτεύγματα της εκπαίδευσης, που εάν καλλιεργηθούν, εξασφαλίζουν σε κάποιον επαγγελματική επιτυχία. Αυτά είναι και τα εφόδια που θα έπρεπε να έχει κανείς αποκομίσει από το σχολείο αρχικά και από την ειδίκευση του αργότερα, αλλά δυστυχώς το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα εμφανίζεται το ίδιο ως μη ευέλικτο και εφευρετικό όσον αφορά τις  εξελίξεις των καιρών.

     Παράλληλα και σε μεγάλο βαθμό ως απόρροια αυτού του εκπαιδευτικού συστήματος, η  αυξημένη πίεση και η μεγαλοποίηση της σημασίας των ΠΕ που παρατηρείται στη χώρα μας, ενισχύεται επιπλέον από την κουλτούρα της ελληνικής οικογένειας. Η  ελληνική οικογένεια ανέκαθεν αντιμετώπιζε τις σπουδές των παιδιών της ως μία δίοδο που της επέτρεπε να υπερβεί την όποια κοινωνική της τάξη και να αναδειχθεί ηθικά και κοινωνικά. Οι Έλληνες γονείς έχουν βαθιά ριζωμένη τη νοοτροπία του να ‘θυσιάσουν τα πάντα’ προκειμένου να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Έτσι συχνά παρατηρούμε τους γονείς να εμπλέκονται υπερβολικά στη μάθηση των παιδιών τους, από τα χρόνια του σχολείου και ιδιαίτερα κατά τη διαδικασία προετοιμασίας  των ΠΕ. Αυτό είναι εμφανές σε δύο επίπεδα. Αφενός σε πρακτικό επίπεδο αφιερώνουνε πολύ χρόνο και χρήματα, εμπλέκονται σε συνεχείς συζητήσεις, δυαδική μελέτη και έλεγχο της προετοιμασίας των παιδιών τους. Αφετέρου και ψυχολογικά, δηλαδή πιέζουν υπερβολικά τα παιδιά τους, προβάλλοντας συχνά σε αυτά δικές τους ψυχολογικές ανάγκες (για επιτυχία, κύρος, άνοδο κοινωνικής τάξης, οικονομική ανεξαρτησία). Αντίστοιχα, σε πιθανή αποτυχία των παιδιών τους  προβάλλουν τη ματαίωση όλων αυτών των δικών τους ψυχολογικών αναγκών.

    Για του παραπάνω λόγους, είναι σημαντικό οι γονείς να είναι σύμμαχοι στη προσπάθεια των παιδιών τους και να μην αποτελούν ένα ακόμα επιβαρυντικό παράγοντα στο άγχος και την επίπονη προσπάθεια τους. Οι μαθητές που δεν έχουν την εμπιστοσύνη και συμπαράσταση των γονιών  τους, δεν ενθαρρύνονται συνολικά από αυτούς να αυτονομηθούν και να αναλάβουν την ευθύνη για την πρόοδο τους και ως εκ τούτου δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν εσωτερικά κίνητρα που θα τους εφοδιάσουν σε κάθε μελλοντική μάχη που θα δώσουν. Σε αντίθεση, οι μαθητές που έχουν τη γονική συμπαράσταση και εμπιστοσύνη καταφέρνουν να προσδιορίσουν τον εαυτό τους ως αυτόνομες οντότητες (νεαροί ενήλικες), που επιδιώκουν, παράλληλα με τη στήριξη των γονέων, τη καλύτερη αξιοποίηση του δυναμικού τους. Αυτοί οι μαθητές βιώνουν το φυσιολογικό άγχος που αρμόζει στην εξελεγκτική φάση αυτή. Όπως τα περισσότερα πράγματα στη ζωή μας μαθαίνονται μέσω της επανάληψης και στη συνέχεια ενισχύονται ή αποθαρρύνονται μέσω ενός  μηχανισμού φαύλου κύκλου:, οι γονείς που έχουν τη τάση να μην εμπιστεύονται τα παιδιά τους, αποθαρρύνουν (πολλές φορές ασυνείδητα) την αυτονόμηση τους και ως αποτέλεσμα ενισχύεται η αδράνεια τους και αποδεικνύεται η αδυναμία να τα εμπιστευτεί κανείς. Αντίστοιχα οι γονείς που έχουν τη τάση να εμπιστεύονται τα παιδιά τους, τα ενθαρρύνουν να είναι περισσότερο αυτόνομα και να πράττουν με τρόπο που εν τέλει κερδίζει την εμπιστοσύνη τους.

     Οι ΠΕ αποτελούν μία μόνο σημαντική μάχη από τις αμέτρητες που θα χρειαστεί να δώσει ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του. Η καλλιέργεια των ξεχωριστών δυνατοτήτων του κάθε ατόμου και η εμπιστοσύνη του σε αυτές είναι το βασικό προσόν για επιτυχία σε οποιοδήποτε τομέα. Αυτό είναι κάτι που χτίζεται σταδιακά και εδραιώνεται σαν μία αίσθηση αυτοπεποίθησης και  εμπιστοσύνης στον εαυτό μας. Ας ενισχύσουμε τους μαθητές να αναπτύξουν αυτή την αίσθηση της αυτοπεποίθησης ξεκινώντας από το σχολείο (με ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα), με τη συμπαράσταση των γονιών (ενισχύοντας την αυτονομία των μαθητών στη μάθηση και τη ζωή) και ας ευχηθούμε στο κάθε μαθητή καλή επιτυχία στη κατάκτηση των ονείρων του!

(Μέρος του άρθρου έχει δημοσιευτεί σε διάφορες διαδικτυακές πηγές).