Εκπαιδεύοντας το Μυαλό στον Αθλητισμό: Η Νοερή Εξάσκηση

Οι τεχνικές νοερής εξάσκησης, νοητικής απεικόνισης ή αλλιώς τεχνικές οραματισμού, βρίσκουν ποικίλες και αυξανόμενες εφαρμογές  στο χώρο του αθλητισμού μετά από εντεινόμενες έρευνες που καταδεικνύουν τις ευεργετικές ιδιότητες τους στην επίδοση των αθλητών. Η νοητική απεικόνιση είναι μία γνωσιακή-συμπεριφορική παρέμβαση βασισμένη στη μνήμη, που επιδρά στις κινητικές ικανότητες (αλλά και σε πολλά άλλα επίπεδα) έτσι ώστε να αυξήσει την επίδοση του αθλητή.

   Περιλαμβάνει τον αθλητή να φαντάζεται  τον εαυτό του να εκτελεί το αγώνισμα του, χρησιμοποιώντας όλες της αισθήσεις του (όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση και  κιναίσθηση – αφή/πίεση/ένταση) παρά την απουσία της φυσικής κατάστασης.  Η νοητική απεικόνιση  πρέπει να περιλαμβάνει ξεκάθαρες εικόνες των ενεργειών του αθλητή και την αλληλεπίδραση του με το περιβάλλον, έτσι ώστε η διαδικασία να εκτυλίσσεται βήμα-προς-βήμα, όσο πιο ξεκάθαρα και προοδευτικά γίνεται. Ο οραματισμός αυτός πρέπει να καταλήγει σε μία επιτυχή προσπάθεια εκ μέρους του αθλητή και ως αποτέλεσμα να καταλήγει στο αίσθημα ικανοποίησης και χαράς που συνοδεύει μία επιτυχία.

Η νοερή εξάσκηση μπορεί να βοηθήσει τον αθλητή σε πολλά επίπεδα:

Α) Ο αθλητής τελειοποιεί τις τεχνικές και ικανότητες του. Καθώς ο αθλητής απεικονίζει σε στο μυαλό του με λεπτομέρεια τη σωστή αλληλουχία των κινήσεων που τον οδηγούν στην επιτυχία, τελειοποιεί νοητικά τις τεχνικές και ικανότητες του. Ο αθλητής μπορεί να σκεφτεί πόσο δυνατά και τεχνικά πρέπει να χτυπήσει τη μπάλα (π.χ. στο ποδόσφαιρο), πόσο ψηλά πρέπει να πηδήξει (π.χ. στο μπάσκετ ή στο άλμα εις ύψος), πόση ταχύτητα πρέπει να έχει (π.χ. στο τρέξιμο) και πόση ακρίβεια στη κίνηση του (π.χ. στην ενόργανη γυμναστική ή σε κάποια πολεμική τέχνη). Το μυαλό έχει τη δυνατότητα να φανταστεί και να αποσαφηνίσει όλες τις λεπτομέρειες της κιναίσθησης που περιλαμβάνει η δραστηριότητα: τη φορά της κίνησης, τη τοποθέτηση όλου του σώματος σε σχέση με το περιβάλλον, τη τριβή, την ορμή κ.τ.λ.

Β) Ενισχύει τα κίνητρα του. Δημιουργώντας ζωντανές εικόνες που αποσαφηνίζουν τους συγκεκριμένους στόχους που επιζητά ο αθλητής μέσα από τη δραστηριότητα , συνειρμικά φέρνει στη μνήμη του  παρελθοντικές στιγμές  όπου τα κίνητρα αυτά ικανοποιήθηκαν. Π.χ. ο αθλητής, μπορεί να φέρει στο μυαλό του τη τελευταία φορά που σκόραρε σε ένα σημαντικό αγώνα, ή την επιβολή του σε ένα σπουδαίο αντίπαλο και να οραματιστεί αντίστοιχα το ιδανικό αποτέλεσμα της τωρινής του προσπάθειας.

Γ) Μειώνει το στρες.  Στον οραματισμό, ο αθλητής εξοικειώνεται με  το  χώρο επίδειξης ή εξέτασης  της δραστηριότητας  (π.χ. το γήπεδο, το γυμναστήριο, τη σκηνή επίδειξης, το ring, τον υπαίθριο χώρο όπως το βουνό  ή τη θάλασσα). Σε αυτή τη διαδικασία αποκτά αίσθηση των κλιματολογικών συνθηκών κατά τη δραστηριότητα (κρύο/ζέστη/βροχή/χιόνι), την ένταση των ηχητικών ερεθισμάτων (τη φασαρία ενός γηπέδου, την ησυχία ενός θεάτρου, τον αέρα του βουνού κ.α.). Έτσι ο αθλητής αυξάνει την ετοιμότητα και προσαρμογή του στις συνθήκες αυτές, μειώνοντας το στρες ενώ παράλληλα εξοικονομεί  ενέργεια για το εκτελεστικό κομμάτι της δραστηριότητας.

Δ) Αυξάνει την αυτοπεποίθηση του. Ο αθλητής οραματίζεται τον εαυτό του να εκτελεί επιτυχημένα αυτές τις κινήσεις που περιλαμβάνει η δραστηριότητα και συνθέτει έτσι μία εικόνα νικητή για τον εαυτό του, αυξάνοντας σημαντικά την αυτοπεποίθηση του. Έρχεται  δηλαδή σε επαφή με την ικανοποίηση και τη θετική ψυχολογία που η επιτυχία περιλαμβάνει και δεν αναλώνεται σε σκέψεις και συναισθήματα που πλαισιώνουν την αποτυχία.

Ε) Επαναφέρει τη συγκέντρωση στο στόχο. Η τεχνική του οραματισμού  μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια μίας αγωνιστικής δραστηριότητας η οποία δεν πάει τόσο καλά (π.χ. σε τυχόν τραυματισμό του αθλητή), έτσι ώστε ο αθλητής να καταφέρει να επαναπροσδιοριστεί ως προς το στόχο του και να ανακτήσει την αυτοσυγκέντρωση, τη θετική και ενεργητική ψυχολογία που χρειάζεται. 

   Συνολικά λοιπόν, η τεχνική του οραματισμού προετοιμάζει τον αθλητή στο να έχει τη πλέον κατάλληλη ψυχολογία για την εκτέλεση της αγωνιστικής δραστηριότητας και τη διεκδίκηση της επιτυχίας.  Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανάλογα με τις ανάγκες του αθλητή και της περίστασης για τη τελειοποίηση δεξιοτήτων, την αύξηση της αυτοπεποίθησης, την επίλυση προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν στον αγώνα, τη μείωση του στρες, για την ανάλυση και αναφορά παρελθοντικής επίδοσης, για τη προετοιμασία επόμενης επίδοσης και για την επίτευξη της νοητικής ‘διαύγειας’ που χρειάζεται ο αθλητής σε ένα δύσκολο σημείο του αγώνα.  Επιδέχεται βελτίωση ανάλογα με το πόσο τακτικά και ζωντανά τη κάνει πρακτική κανείς. Όσο πιο πολύ-αισθητητριακή είναι η νοητική απεικόνιση (συμμετέχουν δηλαδή πολλές αισθήσεις ταυτόχρονα) τόσο πιο αποδοτική θα είναι. Η επανάληψη επίσης είναι σημαντική για να μπορεί εύκολα ο αθλητής να συγκεντρωθεί σε αυτή όταν του είναι απαραίτητο. Ο οραματισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί προ της αγωνιστικής δραστηριότητας, κατά τη διάρκεια αυτής και μετά από αυτή. 

        Ο λόγος που η νοητική απεικόνιση είναι τόσο αποτελεσματική, είναι γιατί κατά τη διάρκεια του οραματισμού των κινήσεων που χρειάζεται να γίνουν κατά τη δραστηριότητα, δημιουργούνται νευρικά πρότυπα και συνάψεις στον εγκέφαλο, σαν να είχαν γίνει σωματικά αυτές οι κινήσεις. Πέραν της νευρο-μϋικής αυτής  προσέγγισης όμως, ο οραματισμός είναι  αποτελεσματικός με μία πολύ ευρύτερη έννοια, καθώς ‘εκπαιδεύει’ τις νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου μας που ευθύνονται για τη μάθηση, τις σωματικές αντιδράσεις που συνοδεύουν τα αισθήματα και τη διάθεση μας  και επιδρά στους πολύ-επίπεδους μηχανισμούς που επηρεάζουν ολιστικά την ενέργεια μας κατά της δραστηριότητα. Η νοερή εξάσκηση λοιπόν, στοχεύει στο να εκπαιδεύσει το μυαλό και να δημιουργήσει  τα νευρικά εγκεφαλικά πρότυπα προκειμένου να διδάξει στους μύες να κάνουν αυτό ακριβώς που θέλουμε να κάνουν!(Porter K. & Foster j., 1990).

    Οι τεχνικές οραματισμού χρησιμοποιούνται ευρέως σε πολλά αθλήματα ιδίως από  ‘ελίτ’ αθλητές και μάλιστα έρευνες δείχνουν τη χρήση αυτών σε ποσοστό 99% ανάμεσα σε αθλητές ολυμπιακών αγώνων. Ας μη ξεχνάμε λοιπόν ότι το μυαλό και το σώμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα και έτσι ο αθλητισμός δε θα έπρεπε να περιλαμβάνει μόνο την άσκηση του σώματος, αλλά και την εκπαίδευση του μυαλού. Ο  συνδυασμός των δύο εξελίσσει σημαντικά το επίπεδο του αθλητή.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο αθλητικό περιοδικό Fu Jow Pai Kung Fu Union,

 Τεύχος 9: 2012-13)